februari 2010
Directeur Jacques Thielen van Far West:
"Kunst draagt bij aan leefbaarheid in de wijk"

Far West is een woningcorporatie die is opgericht om de stadsvernieuwing in de Westelijke Tuinsteden in Amsterdam tot stand te brengen. Directeur-bestuurder Jacques Thielen (1956) is een man met een missie. Hij vindt dat de aanpak van wijken meer is dan het opknappen en vernieuwen van de woningvoorraad. Cultuur speelt daarbij geen onbelangrijke rol.
Een van de grote projecten van Far West is Jatopa, in Slotervaart. Het is een nieuwbouwcomplex met een imposante hoge toren, met erachter vijf verschillende woonblokken, gisitueerd rondom een opgetilde binnentuin op een parkeerkelder. Het complex heeft veel verschillende functies. Zo bevat het 176 koopwoningen, variërend van studio's tot ruime appartementen, en liggen er in het binnengebied negen eengezinswoningen aan een binnentuin. Daarnaast biedt Jatopa ruimte voor 79 sociale huurwoningen, waaronder ook zes groepswoningen met elk zo'n 8 bewoners, voor ouderen die extra zorg en begeleiding nodig hebben. En er zijn 19 kleinschalige bedrijfsruimtes gerealiseerd.
Bij het complex heeft Far West kunst toegepast, waarbij Kunst en Bedrijf verantwoordelijk was voor de inhoud en de begeleiding van de kunstopdracht.

Hoe passen kunst en cultuur in de missie en visie van Far West?
"Far West wil met een gebiedsgerichte aanpak Amsterdam Nieuw West een nieuwe toekomst geven. Dat leidt naar een meer gevarieerd woningaanbod voor huidige en toekomstige bewoners.
Wij geloven in integrale planontwikkeling. Naast het verbeteren van de woningvoorraad, is Far West daarom nauw betrokken bij de verbetering van de openbare ruimte. Ook ondersteunen we economische en sociale projecten, bieden we huisvesting aan sociaal-maatschappelijke voorzieningen en werken we mee aan culturele evenementen.
Far West wil werken aan een structurele dialoog met professionals en maatschappelijke partners uit Nieuw West. We spreken vaak met zorginstellingen, scholen, ondernemers en winkeliers, welzijnsinstellingen en zo om de leefbaarheid in de wijken te vergroten.
Zo werken we nu bijvoorbeeld samen met het Lucas Andreas ziekenhuis aan een huis-aan-huis voorlichtingscampagne over ventileren, waarbij leefbaarheid en gezondheid voorop staan. Bij deze campagne worden vrouwen uit de buurt ingezet.
We investeren ook in het verstevigen van de sociale contacten in de wijken, bijvoorbeeld door het organiseren van burendagen of workshops voor kinderen. Daarnaast voegt Far West kunst in de openbare ruimte toe aan een aantal nieuw te bouwen complexen. Het eerste daarvan is 'Jatopa'. In onze visie dragen kunst en cultuur bij aan de leefbaarheid en de sociale coherentie in de wijk."

Welke kunst heeft u daar toegepast en waarom?
"Voor Jatopa hebben we heel bewust de keuze gemaakt voor een kunsttoepassing die aan de straatzijde zichtbaar is. De eerste kennismaking tussen de projectarchitect Ton Salman van Köther Salman Koedijk Architecten en Kunst en Bedrijf legde het fundament voor het kunstwerk. Hij nam een afbeelding mee van een wolkenkrabber uit Chicago die rond 1900 was gebouwd. De foto liet een stoer gebouw zien dat ondanks de hoogte ook voorzien was van verfijnde ornamentiek. Een dergelijke aanpak leek hem voor Jatopa interessant.
Het was alsof de puzzel in elkaar viel. Wij als opdrachtgever die een herkenbare toegevoegde waarde aan ons gebouw wilde, de architect die de plasticiteit van de gevel met kunst wilde versterken en voor Kunst en Bedrijf ging een lang gekoesterde wens in vervulling om architectuur en beeldende kunst met elkaar te laten versmelten.
Zo ontstond het idee om voor alle betonnen lateien boven de ramen reliëfs te laten ontwerpen. Gezocht werd naar een kunstenaar of ontwerper die een sprekend beeldverhaal kon vertellen op de relatief kleine stroken boven de ramen. De keuze viel op Studio Job. En ik moet zeggen: Job Smeets en Nynke Tynagel hebben onze verwachting meer dan waargemaakt."

Waarom is kunst belangrijk voor het Jatopa-complex en haar bewoners?
"De kunst is in architectonische zin belangrijk voor het bouwwerk, maar is vooral bedoeld om voor bewoners en passanten de moeite van het bekijken waard te zijn.
Maar er is meer dan dat. Met kunst en cultuur komt een buurt goed tot leven. Het toepassen van kunst kan gebouwen een extra identiteit geven. Een identiteit die bijdraagt aan een gevoel van eigenheid bij bewoners en trots op hun woongebouw. Dat is belangrijk voor het woongenot, maar naar mijn mening ook voor de sociale samenhang en leefbaarheid in de wijk.
In de visie van Far West kent de leefbaarheid verschillende niveaus. Het begint bij het complex of de straat, breidt zich uit tot de buurt en heeft een relatie met belanghebbenden in de wijk. Die cirkels van leefbaarheid zullen in de visie en missie van Far West de komende jaren een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Kunst en cultuur dragen daar zeker aan bij."

Waaraan merkt u dat dat ook echt werkt?
"Op verschillende manieren. Ik ben bewoners tegengekomen die het mooi vinden dat het grote en imposante gebouw een meer menselijke maat krijgt door de kunsttoepassing. En van vakgenoten hoor ik dat je op deze wijze identiteit geeft aan een voorheen anonieme buurt. Dat vind ik positieve signalen."

Was u niet bang dat bewoners of publiek negatief op de kunst zouden reageren? Of dat de kunstenaars met iets controversieels of choquerends zouden komen?
"Nee, dat is een kwestie van zelf voldoende vinger aan de pols houden en vertrouwen op de professionaliteit van de partijen waarmee je samenwerkt. Het begint met een duidelijke opdrachtomschrijving. Kunst en Bedrijf is bij uitstek een partij die dat initieert en de opdrachtgever dwingt om daar - ook voor zichzelf - helderheid in te krijgen. Ook werden wij en de architect tijdens het hele proces door Kunst en Bedrijf steeds nauw betrokken, en maakten wij de keuzes op basis van hun adviezen. Zoals bij de selectie van de kunstenaar. Daarbij hebben we ook gekeken naar diens vermogen om in te spelen op de eisen van een opdrachtgever. Een van de zaken die bij Jatopa speelde, was dat het gaat om een wijk waar veel mensen wonen voor wie vanuit religieuze overwegingen afbeeldingen van personen niet altijd acceptabel zijn. Studio Job heeft daarmee rekening gehouden bij de keuze van de reliëfs."

Vindt u het de taak van een corporatie om geld uit te geven aan kunst? Kunt u dat niet beter investeren in bakstenen?
"De kosten vallen enorm mee. Juist omdat we op advies van Kunst en Bedrijf in een vroegtijdig stadium over kunst zijn gaan nadenken, en de kunst geïntegreerd kon worden in het ontwerp en de bouw, en niet pas achteraf hoefde te worden ingepast. Er moesten toch al lateien stuk voor stuk in betonnen bekistingen worden gestort. Meeliftend op dit procedé zijn door de ontwerpers reliëfs ontworpen die in de vorm van matten onder in de bekisting zijn gelegd waarop het beton werd gestort. De extra kosten waren daarmee heel beperkt en vallen in het niet bij de totale kosten van het Jatopa-project. De meerwaarde van de kunst in termen van woongenot en een gevoel van ownership bij de bewoners weegt voor mij ruimschoots tegen de kosten op. En de woningen in het Jatopa-project waren binnen korte tijd allemaal verkocht of verhuurd. Je weet natuurlijk nooit of de kunst daarbij heeft geholpen, maar het zou zomaar kunnen."

Heeft u bij meer projecten kunst geïntegreerd?
"Ja, dit is voor ons niet iets eenmaligs. Zoals gezegd, wij geloven in de toegevoegde waarde van kunst in de openbare ruimte als bijdrage in het verbeteren van de leefbaarheid in de wijken. Dus passen we dat ook elders toe.
We hebben een kunstopdracht verstrekt voor de torenflat De Zilverling, die momenteel gebouwd wordt in de Bakemabuurt in Geuzenveld. Daarvoor heeft kunstenaar Martijn Sandberg een tekstwerk ontworpen dat wordt geïntegreerd in de buitentrappen van het gebouw. En bij ons project Het Atelier in Overtoomse Veld komen bovenop twee gebouwen twee monumentale stalen tekeningen van de illustrator Tomas Schats te staan."

Tot slot: hoe heeft u de samenwerking met Kunst en Bedrijf ervaren?
"Kunst en Bedrijf is niet alleen deskundig, maar ook echt betrokken. Ze zijn bereid met de opdrachtgever mee te denken, maar niet zonder een eigen visie op tafel te leggen. Het bureau begrijpt dat opdrachtgevers soms uit een andere (denk)wereld komen en geeft tijd en ruimte om tot een goed resultaat te komen. Daarnaast werken er ook nog eens leuke mensen bij Kunst en Bedrijf."