februari 2010
Paul de Kort
"Tijd was cruciale factor bij Elisabethhof in Ostvoorne"

"Tijd was de cruciale factor." Kunstenaar Paul de Kort blikt terug op de opdracht die hij via Kunst en Bedrijf kreeg van de gemeente Westvoorne voor de inrichting van het Elisabethhof in Oostvoorne. "In maart van dit jaar kreeg ik de opdracht, terwijl direct na de zomer begonnen moest worden met de uitvoering ter plekke. Tijd om te experimenteren met materialen was er dus niet." Niettemin is er een origineel en prachtig werk gerealiseerd. Mede door het goede voorwerk van Kunst en Bedrijf en de besluitvaardigheid van de gemeente.

In november 2008 had het kunstadviesbureau van de gemeente het verzoek gekregen om te adviseren over de inrichting van het pleintje dat centraal ligt in het gelijknamige nieuwbouwproject Elisabethhof, in het centrum van Oostvoorne. Na een analyse van de situatie adviseerde Kunst en Bedrijf om een kunstenaar/ontwerper een integraal inrichtingsplan te laten maken, recht doend aan het intieme maar tegelijkertijd levendige karakter van het hofje. Door de beschikbare budgetten voor kunst en voor pleininrichting slim te stapelen, kon de aankleding van het plein zonder extra kosten naar een hoger plan worden getild.

In overleg met opdrachtgever Gemeente Westvoorne werd Paul de Kort geselecteerd voor de opdracht. De Kort heeft zich de laatste jaren ontwikkeld tot een kunstenaar die zich met name bezig houdt met landschapskunst. "Ik denk bij mijn werk vanuit het landschap. Wat is de geschiedenis ervan? Wat gebeurt er? Dat vertaal ik vervolgens naar een werk, dat aansluit bij dat landschap." Een indrukwekkend voorbeeld daarvan is het werk Wassende Maan in de Brabantse Biesbosch. Een groot, cirkelvormig labyrint vult zich in meer of mindere mate met water, al naar gelang het getij en de waterstand in de Biesbosch.

Eilanden opgetild uit stenen
Ook voor Duin en Polder, zoals het werk op het Elisabethhof door de kunstenaar is gedoopt, vormde het omringende landschap de basis voor het werk. "Het pleintje vormt de overgang van een duingebied naar een polderlandschap. Aan de ene kant, het noordwesten, zie je een natuurlijk gebied, met glooiende duinen. Aan de andere kant, de oostkant, ligt een vlak, rationeel landschap, met strakke lijnen. Die overgang heb ik gebruikt om het plein zijn pasvorm te geven." Er zit ook nog een tweede verhaal aan zijn ontwerp, vervolgt De Kort. "Als je op het pleintje staat zie je de rechte lijnen van het polderlandschap samenvloeien met cirkelvormen, met als centra de resten van de burcht van Voorne, ook wel de Jacobaburcht genoemd, en de kerk van Oostvoorne. Die drie elementen vertegenwoordigen ook de drie standen: adel, geestelijkheid en de boerenstand. De cirkels en lijnen ontmoeten elkaar op de Elisabethhof."

Het bestratingsmotief dat De Kort ontwierp bestaat uit lichtgele en grijze bakstenen, die staan voor zand en klei. "Geleidelijk lopen de vloeiende vormen van de duinen over in de rechte lijnen van het polderlandschap," legt hij uit. "In het overgangsgebied zijn als vanzelf vier grote ovale vormen ontstaan die als beplantingsvakken uit de bestrating zijn opgetild, en eilanden of duinen suggereren." Deze eilanden maken deel uit van het totale inrichtingsplan van De Korts hand.

Geïntegreerd in de ovale vormen doen houten vlonders dienst als zitgelegenheid. De ovalen zijn beplant naar een ontwerp van Piet Oudolf, de internationaal vermaarde tuinontwerper, die ook tekende voor het ontwerp van het Battery Park in New York, en de Lurie Garden, een reusachtige daktuin bovenop de parkeergarage van het Millenium Park in Chicago. Paul de Kort: "Piet Oudolf is niet de eerste de beste. Ik moest hem bij wijze van spreken uit New York halen, maar hij zei meteen 'ja' toen ik hem benaderde. Ik kende hem zijdelings, en bewonder zijn werk. In m'n eigen tuin heb ik enkele elementen die van Oudolfs kwekerij afkomstig zijn."

140.000 klinkers
Dat het plein gelegen is op het dak van een parkeergarage vormde nauwelijks een belemmering. "Er moest rekening gehouden worden met de hardheid van de straatstenen, en met de samenstelling van het zand, zodat het regenwater snel inzijgt," vertelt De Kort, "maar gelukkig waren er anderen die zich over dat soort zaken bogen." Binnen de restricties kon hij wel zelf de gewenste straatklinkers selecteren. "Ik heb gekozen voor een steensoort die al half bestond: de steenfabriek was bezig hem te ontwikkelen. De kleuren, kleimenging en maatvoeringen bestonden allemaal al, zodat het in het bestaande productieproces van de fabriek paste. Dat was nodig, want vanwege de krappe planning was er geen tijd om in de fabriek grote aanpassingen te doen. Ga maar na: pas toen ik vlak voor de bouwvak het definitieve ontwerp presenteerde en dat werd goedgekeurd, kon de steenfabriek gaan draaien. Gelukkig hadden ze het wel al in hun productieschema ingepland, en konden de in totaal circa 140.000 stenen worden vervaardigd."

Hetzelfde geldt voor de ovalen mallen van cortenstaal, die de eilanden vormen, en die speciaal moesten worden geproduceerd. De firma Segno d'Arte uit Groot Ammers, die in het maken van kunstwerken is gespecialiseerd, kon pas in juni de opdracht krijgen, terwijl de ovalen eind augustus al klaar moesten zijn.
Als het gaat om complimenten voor toeleveranciers en uitvoerders, mogen volgens de kunstenaar vooral ook niet de stratenmakers vergeten worden. W&W Bestratingen uit Pernis heeft "fantastisch werk" geleverd. "Ze hebben mijn tekeningen perfect vertaald naar de lijnen op het plein. Ik was één dag per week ter plaatse om de puntjes op de i te zetten, maar voor de rest moesten ze het doen met de tekeningen. Dat hebben ze geweldig gedaan," aldus De Kort. Zo hebben ze de stenen 'koud' tegen de stalen ovalen aangelegd, dus zonder 'strek'. Dat versterkt het effect dat de eilanden uit de bestrating lijken op te rijzen. "Vakwerk," volgens de kunstenaar.

Applaus van bewoners
Cruciaal voor het halen van de tijdslimiet was ook de opstelling van de gemeente Westvoorne als opdrachtgever. "Binnen twee à drie weken nadat ik de opdracht had gekregen, deed ik mijn eerste prille voorstel. Het is uiteindelijk ook vrijwel exact zo geworden. De gemeente reageerde meteen enthousiast." Alleen projectontwikkelaar VORM Ontwikkeling, dat samen met Van Waning Vastgoed onder de naam WaVo als projectontwikkelaar optrad, reageerde aanvankelijk wat gereserveerd. Paul de Kort en Kunst en Bedrijf begrepen dat hij zich afvroeg hoe toekomstige bewoners op het plan zouden reageren, en wat het zou betekenen voor de verkoop van de woningen. Daarom stelden ze voor om op korte termijn een bijeenkomst voor de bewoners te beleggen. "Nadat we de plannen aan hen gepresenteerd, volgde er een luid applaus. De bewoners waren enthousiast. Toen was de projectontwikkelaar ook overtuigd."

aul de Kort is zeer te spreken over de rol van Kunst en Bedrijf. "Zonder hen was dit project er sowieso niet geweest, want Gabi Prechtl heeft de gemeente overtuigd van de mogelijkheden om iets moois te maken op het snijvlak van landschapsarchitectuur en kunst. Ook in het verdere verloop van het project is ze met verve het gesprek aangegaan met gemeente en projectontwikkelaar. Daarmee heeft ze hen geholpen beslissingen te nemen die geleid hebben tot een sociaal en leefbaar plein. En in de ontwerpfase was het contact met adviseur Joost van Hezewijk van Kunst en Bedrijf heel waardevol voor mij. Vooral omdat ik geen tijd had om lang over bepaalde keuzes na te denken. Dan helpt feedback van een vakbroeder enorm goed om knopen door te hakken."

Tijdens de uitvoering was er een soepel contact met projectleider Richard van der Ploeg namens de gemeente. "Het was eerst even wat aftasten, we moesten wat aan elkaar snuffelen," zegt De Kort, "maar daarna verliep de samenwerking erg prettig."

Eerste keer
Elisabethhof was voor Paul de Kort een mooi, maar ook een uitdagend project. "Het sloot weliswaar erg aan bij mijn eerdere werk op het gebied van landschapskunst, maar het was wel de eerste keer dat ik me ook bezig moest houden met de functionele inrichting van de openbare ruimte. Ik had nooit eerder te maken gehad met zoiets als de keuze voor lantaarnpalen of zitelementen. Dat was een hele nieuwe ervaring. Maar ik ben trots op het resultaat dat we samen in korte tijd hebben bereikt."