april 2010
Marlies Rohmer
Streven naar synergie
door Robert-Jan Muller

'Ik streef een verwevenheid na van architectuur met kunst', zegt architect Marlies Rohmer, 'daarom wil ik al in het beginstadium van een ontwerpproces met een kunstenaar samenwerken. Dan kun je zien waar de raakvlakken liggen en ontstaat er synergie'.
Marlies Rohmer is inmiddels een bekende naam in schoolarchitectuur. Haar verfrissende opvattingen over de school als een gebouw dat gereguleerde grenzen doorbreekt zijn baanbrekend. De school met een bredere functie in de woonwijk, als een jungle met spannende plekken en haar pleidooi voor een schoolgebouw dat aanzet tot gezonde beweging heeft ze inmiddels in verschillende gemeenten in de praktijk kunnen brengen. Zo wil zij bijvoorbeeld na sluitingstijd van de school het plein voor de buurt open stellen: 'Je kan zo'n plein na schooltijden publiek maken voor de wijk. Een kunstenaar kan de opdracht krijgen nieuwe en onverwachte mogelijkheden te bedenken voor het gemeenschappelijk gebruik ervan. Op die manier veranker je een schoolplein in de buurt'.

Ik spreek Rohmer in haar Amsterdamse bureau, waar de medewerkers omringd zijn door kunstwerken. Enkele wandpartijen zijn in haar opdracht door kunstenaar Jan van der Ploeg beschilderd om meer structuur aan de ruimte te geven.
Ze wil als architect niet al te sturend werken als het om kunstopdrachten gaat, want het zijn in haar optiek de onverwachte ideeën van een kunstenaar die een nieuw licht op een situatie kunnen werpen. 'Het is verleidelijk om precies een plek voor kunst aan te wijzen, maar dat zal ik nooit doen. Ik vind het vruchtbaarder om tot iets te komen wat je niet vooraf kunt bedenken', zegt Rohmer, 'anders is de kans groot dat de kunstenaar zegt 'dat is mijn plek en daar leg ik dus een ei'.
Bij een kunstopdracht zijn in haar opvatting ook de opdrachtgever en gebruiker betrokken: 'Er moet een samenwerking komen in de overtreffende trap tussen de gebruiker, opdrachtgever, architect en kunstenaar'. Rohmer gebruikt voor die samenkomst een onverwachte metafoor: 'Het gaat zoals met koken, de ingrediënten zelf zijn soms niet eens eetbaar, maar samen vormen ze een heerlijk gerecht. Naderhand zijn die aparte smaken niet meer letterlijk proefbaar, maar ze geven in samenhang een extra dimensie'.
Rohmer zet graag enkele stappen verder vooruit dan haar opdrachtgevers met hun pakket van eisen. In de Brede school De Matrix in Hardenberg (2004-2007) wist ze bijvoorbeeld tijdens het ontwerpproces de opdrachtgever te overtuigen het dak als sportplein in te richten, met trappen die het gebouw beklimbaar maken. Dat is goed voor de conditie van de leerlingen.
Door de relatie met de betrokken partijen scherp te houden en de discussie op gang te brengen streeft ze naar het beste resultaat: 'Je moet een open mind houden en goed naar elkaar luisteren', stelt ze. Maar ze wil voorkomen dat zo'n samenwerking uitloopt op een typisch Nederlands compromis, want 'de scherpte van de ideeën kan er wel eens af gaan als je met z'n allen rond de tafel gaat zitten polderen'. En in zo'n proces is het volgens haar de rol van Kunst en Bedrijf om de match te maken tussen specifieke kunstenaars, architecten en opdrachtsituaties.

De koppeling van kunstenaar en architect roept de vraag op wat kunst kan bewerkstelligen dat architectuur moet laten liggen? Marlies Rohmer is daar heel duidelijk over: 'Kunst kan verwonderen, verbazing en associaties opwekken, zaken aan de kaak stellen, schoonheid bewerkstelligen'. Ook in directe relatie met het gebouw kan kunst volgens haar een toegevoegde eigenschap bezitten: 'Kunst kan emoties oproepen die met het gebouw samenhangen of de architectuur op een hoger plan tillen door er een poëtische, maatschappelijke of reflecterende laag aan te geven. Maar kunst kan ook heel praktisch zijn, bijvoorbeeld als het om zo'n functioneel gebruik van het schoolplein gaat'.
Op de vraag of Marlies Rohmer zelf met een kunstenaar in zee zou gaan, geeft ze direct een voorbeeld: 'Met mij zou een kunstenaar zich bij een school bezig kunnen houden met fysieke processen, bijvoorbeeld, is het leuk een trap op te lopen? Dat zou ik willen overdrijven, zichtbaar maken. Maar ook stel ik dan vragen als: is bewegen wel leuk en moet elk risico vermeden worden?'.
Maar is het ontwerpproces met al die partijen niet al ingewikkeld genoeg zonder er een kunstenaar bij te halen? Rohmer: 'Voor mij kunnen die processen niet complex genoeg zijn. Daar haal je als architect juist je inspiratie uit. Al die randvoorwaarden, al die mensen, dat is uitermate inspirerend. Dus als daar een kunstenaar bijkomt, nou, kom maar op!'.