februari 2010
Hanneke Baars
"Projecten met goede openbare ruimte verkopen sneller"

"Wat een lelijk ding," zei een lid van de Raad van Bestuur van ING tegen Hanneke Baars, wijzend op het achtduizend vierkante meter grote grinddak van het Amsterdamse waterleidingbedrijf. "Kan dat niet weg?" Het gebouw vormde het desolate uitzicht van de spectaculaire nieuwbouw van het ING House. Baars legde uit dat slopen niet mogelijk was. "Maak er dan tenminste wat moois van," kreeg ze vervolgens als opdracht van de concernleiding mee. Het voorval speelde zich af in 2001 tijdens een rondleiding in de afbouwfase die Baars - die toen als directeur Concernhuisvesting van ING Real Estate verantwoordelijk was voor het prestigieuze nieuwe hoofdkantoor van de bank/verzekeraar op de Amsterdamse Zuidas - had georganiseerd voor haar Raad van Bestuur. Het zou leiden tot haar kennismaking met Kunst en Bedrijf. Een kennismaking die wederzijds zo goed beviel dat Baars later toetrad tot de Raad van Advies van het Amsterdamse kunstadviesbureau.

Aan Baars dus de taak om van het dak van het waterdepot iets moois te maken. Het grauwe, saaie dak met grijs grind detoneerde nogal met de fraaie architectuur van het ING House en de andere nieuwe kantoorpanden met hun luxe uitstraling. Baars vertelt dat haar eerste gedachte was om het dak van de buren met sedum te laten bedekken. "Die vetplantjes veranderen door de seizoenen heen zo mooi van kleur," zegt Baars. Maar toen ze die suggestie deed bij het waterleidingbedrijf, werd dat onmiddellijk van tafel geveegd. "Dit is een drinkwaterbassin, mevrouw. Om redenen van hygiëne mag er helemaal niets op het dak groeien." Wat nu?

Leukste werkdag
Baars besprak haar probleem met Jan Waller van Blauwhoed Vastgoed, die samen met ING Real Estate het nieuwbouwproject ontwikkelde. Hij kende Kunst en Bedrijf, en raadde Baars aan eens met het kunstadviesbureau te gaan praten. Gabi Prechtl, directeur van Kunst en Bedrijf, kreeg de opdracht om haar visie te schrijven over hoe een kunstopdracht deze saaie vijfde gevel omgevormd kon worden tot een inspirerend uitzicht. Vervolgens stelde Kunst en Bedrijf een longlist van kunstenaars samen, wier werk aan de hand van documentatie uitvoerig werd toegelicht. "De dag van die presentatie werd de leukste zware werkdag in mijn leven. Het was heel intensief. Gabi Prechtl had een uitgebreide en goed toegesneden presentatie gemaakt. Alles was leuk, en kiezen was moeilijk," herinnert Hanneke Baars zich. Uit de longlist werd een drietal kunstenaars geselecteerd voor een persoonlijk kennismakingsgesprek. Baars: "Na een diepgravende discussie, die door Gabi zeer goed werd geleid, hebben we uiteindelijk gekozen voor Diederik Klomberg. Het verdere traject, van voorstel, ontwerp en uitwerking, werd overigens ook uitstekend en plezierig door Kunst en Bedrijf begeleid."

Het poëtische kunstwerk dat Diederik Klomberg voor het dak ontwierp bestaat uit 500 ton grind, 100 ton glazen knikkers en 18 halfbolle panoramaspiegels. "Omdat ING ook toen al op de centen lette, weet ik nu waar de goedkoopste knikkers gemaakt worden: in China," vertelt Baars. "Al dat materiaal is via een liftje op het dak gehesen en handmatig verwerkt door een ploeg toegewijde werkers die via Kunst en Bedrijf onder leiding van de kunstenaar het werk hebben uitgevoerd. Ik zie ze nog in die hete zomer op het dak die zakken openen en de knikkers in keurige kringen harken, het was ongelooflijk monnikenwerk."

Kunstwerk verhuurt kantoorpand
Om het werk voor de periode van 15 jaar te garanderen is een onderhoudscontract afgesloten met het bedrijf dat het ook heeft uitgevoerd. Het kunstwerk is dus in vertrouwde handen. Ook hierover adviseerde Kunst en Bedrijf. "Daardoor ziet het werk er nu nog net zo mooi uit als toen het werd opgeleverd, terwijl het financieel binnen de perken blijft. Alle lof daarvoor."

Gebruikers van omliggende kantoorpanden werd gevraagd of ze ook een kleine geldelijke bijdrage wilden leveren, omdat ook zij immers een prachtig uitzicht hadden gekregen. Een aantal buren reageerde positief op het verzoek. "En het kunstwerk hielp ook om het naastgelegen gebouw Zuiderhof verhuurd te krijgen," stelt Hanneke Baars. Dat gebouw had ING aanvankelijk voor eigen huisvesting bedoeld, maar dat bleek niet nodig, waarna besloten werd het aan derden te verhuren. Dat was echter nog niet zo eenvoudig. Baars verzon een list. Ze liet de onthulling van het kunstwerk plaatsvinden in Zuiderhof, bezorgde een aantal makelaars een uitnodiging en strikte ING-bestuurder Alexander Rinnooy Kan voor het verrichten van de officiële handeling. "Je weet het natuurlijk nooit zeker, maar ik ben ervan overtuigd dat dit eraan heeft bijgedragen dat het gebouw kort daarna wel werd verhuurd."

Dubbel en dwars
De klik tussen Hanneke Baars en het kunstadviesbureau was zo goed, dat Baars - inmiddels directeur van Stadsherstel Den Haag - in 2008 op persoonlijke titel toetrad tot de Raad van Advies van Kunst en Bedrijf. Ze vindt dat er in het bedrijfsleven over het algemeen te weinig aandacht is voor kunst in de openbare ruimte, en wijt dat enerzijds aan het Nederlandse klimaat, dat niet erg uitnodigt om buiten te verblijven. "In het buitenland is dat vaak anders, en dan zie je daardoor meer aandacht voor de inrichting van de openbare ruimte." Ook speelt volgens Baars Hollandse zuinigheid ("het kost geld") een rol. "En dat geldt ook voor de inrichting van de binnenruimte in kantoorgebouwen. Zelfs bij bedrijven die er een omvangrijke en kostbare kunstcollectie op na houden. De 'stenen' zitten dan toch bij een ander bedrijfsonderdeel, dat primair wordt afgerekend op kostenefficiëntie," aldus Baars.

Verder denkt ze dat onbekend daadwerkelijk onbemind maakt. "Veel bedrijven, ook in de vastgoedsector, denken bij kunst nog steeds aan een schilderij aan de muur of een beeld op een sokkel. Daarom is het goed dat Kunst en Bedrijf bezig is om de sector te informeren over de mogelijkheden en waarde van kunst in de openbare ruimte." Daarbij hoeft de ontwikkelaar het initiatief voor een betere openbare ruimte in Baars' optiek niet te nemen vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid. "Het levert simpelweg geld op. Projecten waar goed over de openbare ruimte is nagedacht, verkopen beter en sneller. De kunst verdient zichzelf dus dubbel en dwars terug."